“WOII verbergt nog veel ongehoorde stemmen”: een project rond Vlaamse en Brusselse dagboeken uit de Tweede Wereldoorlog
Op maandag 11 augustus lanceerde Archiefpunt de mediacampagne voor een project rond dagboeken uit de Tweede Wereldoorlog. Archiefpunt is een door de Vlaamse overheid erkende en betoelaagde netwerkorganisatie die in Vlaanderen en Brussel informeert, sensibiliseert en adviseert in verband met archieven (www.archiefpunt.be).
Het project ‘Dagboeken uit de Tweede Wereldoorlog’ van Archiefpunt stelt zich tot doel om dagboeken uit de periode 1939-1949 die betrekking hebben op Vlaanderen en Brussel of die werden geschreven door Vlamingen en Brusselaars die toen in het buitenland verbleven, te verzamelen, te inventariseren, te digitaliseren en toegankelijk te maken. “Dagboeken bieden niet alleen een boeiende, intieme kijk op het verleden, maar zijn door hun herkenbaarheid van het alledaagse ook waardevol voor het brede publiek. Dagboeken verrijken het verhaal van de Tweede Wereldoorlog met een perspectief van onderuit”, zo luidt het in het persbericht van Archiefpunt. Ze vormen de basis voor ‘history from below’, zoals de Britse historicus Edward Palmer Thompson (1924-1993) die benadering van het verleden benoemde.
“Dagboeken geven subjectieve ervaringen weer, wat mensen voelen, hoe ze dachten, hoe ze ermee omgingen, wat ze meemaakten”, zo stelt de persnota nog. Oorlogsdagboeken vertellen verhalen over heimelijke verliefdheden in schuilkelders terwijl er bommen vallen en over tieners die een eerste sigaret krijgen van een Duitse officier, maar ook over winkeliers die wakker liggen van lege rekken en jonge moeders die bang zijn dat hun kinderen binnenkort niet meer voldoende te eten zullen hebben.
Een treffend voorbeeld is dat van de Lokerse postbode, getalenteerde autodidact en documentaire amateurfotograaf Abel Raemdonck (1891-1969), die op 27 augustus 1941 in een dagboekaantekening de internationale politiek combineerde met wat zich in zijn onmiddellijke omgeving voordeed: “Terug geen brood. We moeten ons laten opschrijven voor kolen. ’t Schijnt dat ze gerantsoeneerd gaan worden. Russen en Engelsen in Iran binnengedrongen.” In dagboeken wordt de impact van de bredere geschiedenis op het persoonlijke leven op een niet of weinig gefilterde wijze geregistreerd en gereflecteerd.
“Een dagboek dat jij ontdekt, kan in de toekomst fungeren als een essentiële bron voor onderzoek, creatieve projecten of educatieve doeleinden”, zo gaat het verder in de perstekst. In tegenstelling tot een aantal andere landen, waaronder Nederland en Italië, bestaat er in België geen centraal overzicht of bestand van de dagboeken die tijdens de Tweede Wereldoorlog tot stand kwamen. Het project Oorlogsdagboeken, dat wordt begeleid door de Gentse hoogleraar geschiedenis Koen Aerts, wil daaraan verhelpen, althans voor Vlaanderen en Brussel. De prioritaire doelstelling is de uitbouw van een databank en een interactieve website. Archiefpunt registreerde al ongeveer achthonderd dagboeken, maar er zijn er vanzelfsprekend veel meer.
Wie een dagboek uit de Tweede Wereldoorlog bezit, kan dat signaleren via www.oorlogsdagboeken.be of contact opnemen met de coördinator van dit initiatief, Janna Aerts (oorlogsdagboeken@archiefpunt.be; 09/4960634). Zowel handgeschreven dagboekschriftjes als getypte notities, zakagenda’s of losse velletjes papier komen in aanmerking, naast dagboeken op basis van tekeningen, knipsels of foto’s. Behalve tot particulieren richt deze oproep zich uiteraard evenzeer tot archieven, erfgoedinstellingen en (bewaar)bibliotheken en tot heemkundige, genealogische en historische verenigingen.
Er wachten in Vlaanderen en Brussel nog tal van dagboeken uit de Tweede Wereldoorlog om te worden ontdekt, in kaart gebracht, geanalyseerd, geëvalueerd en bekendgemaakt. “Help ons ze bewaren voor ze voorgoed verdwijnen”, zo besluit de oproep van Archiefpunt over het oorlogsdagboekenproject. Alle informatie wordt in dank aanvaard, en met zorg en betrokkenheid behandeld!
Nico Van Campenhout
