Vereniging Historici Lovanienses
Metate Prudentior
Ben je in de zomer van 2023 afgestudeerd als master in de geschiedenis aan de KU Leuven of zwaai je af in februari 2024? Behaalde je eindverhandeling een minimale score van 15/20? Goed nieuws: dan kom je in aanmerking voor de VHL Scriptieprijs 2024!
Wil je meedingen? Stuur dan vóór 1 juni 2024 een abstract naar info@vhl-alumni.be. We loven een fijne prijs van 125 euro uit en zetten de winnaar op gepaste wijze in de bloemetjes.
De winnaar van de VHL scriptieprijs 2023 is bekend!
Op donderdag 25 april om 20 uur zal Tine De Keyser in Leuven een lezing geven over haar thesisonderwerp. We nodigen alle alumni en studenten uit om erbij te zijn. Inschrijven kan via KU Leuven Connect.
Na een korte beraadslaging heeft de jury een winnaar van de VHL Scriptieprijs 2023 gekozen: de winnares is Tine De Keyser met haar thesis Klaar voor de loopgraven? Het rekrutenleven in de Belgische militaire opleidingskampen in Frankrijk tijdens de Eerste Wereldoorlog. De jury schatte de inzending hoog in, zag er een grote wetenschappelijke relevantie in, en apprecieerde de manier waarop de thesis en het onderzoek werden voorgesteld.
De Keyser studeerde geschiedenis en cultureel erfgoed aan de KU Leuven, en heeft stage-ervaringen in het In Flanders Fields Museum en het Museum van de Stad Brussel. Momenteel werkt ze als tentoonstellingsmaker bij Abby, een nieuw kunsten- en erfgoedmuseum dat in november 2024 de deuren opent in Kortrijk.
Tot en met vrijdag 26 april loopt in het ADVN – archief voor nationale bewegingen in Antwerpen (Lange Leemstraat 26) de tentoonstelling “De warme bakker – Jos Hakker, verzetsstrijder en uitvinder van het Antwerpse Handje”. De expo – met foto’s, documenten en objecten – is gratis te bezoeken van maandag tot en met vrijdag van 9 tot 16 uur. Info: www.advn.be.
De crème de la crème van de Antwerpse zoetigheden zijn ongetwijfeld de Antwerpse handjes. Het dessertkoekje groeide uit tot het populairste toeristische streekproduct van de stad. Toch was tot voor enkele jaren weinig geweten over de bedenker van deze koekjes, de naar Antwerpen uitgeweken Joodse Amsterdammer Jos Hakker. Samen met zijn zoon maakte hij van de Antwerpse handjes een wereldsucces.
Jos Hakker werd op 28 mei 1887 geboren in Amsterdam, waar hij een opleiding tot pastei- en banketbakker volgde. In 1909 verhuisde hij naar Antwerpen, waar hij aan het werk ging in de Joodse bakkerij van een ver familielid. Niet veel later overleed de eigenaar van de bakkerij en trok hij in bij diens weduwe, die in 1911 zijn schoonmoeder zou worden. Ondertussen was hij immers als een blok gevallen voor dochter Rachel. Op 7 september 1912 werd hun zoon Simon geboren.
Jos Hakker en zijn echtgenote openden in de Antwerpse Provinciestraat de ‘Hollandsche Banketbakkerij J. Hakker – Simons’. Hun cliënteel was overwegend niet Joods. Jos en Rachel leverden ook diners aan huis, verzorgden recepties en cocktailparty’s en waren vele jaren cateraars voor het Antwerpse stadhuis. Jos Hakker was vrijzinnig, engageerde zich in Antwerpen in de Belgische Werkliedenpartij (BWP) en publiceerde herhaaldelijk in de socialistische partijkrant Volksgazet. Na zijn overlijden werd hij gememoreerd als een “energieke militant voor het Antwerpse socialistische idee”.
In 1934 organiseerde de Antwerpse Meesterbanketbakkersvereniging op initiatief van Hakker een wedstrijd voor een nieuwe Antwerpse specialiteit die zowel sinjoren als toeristen zou kunnen bekoren. Niet minder dan zes van de drieënveertig deelnemers creëerden een dessertkoekje in de vorm van een handje. Uiteindelijk werd Hakker zelf uitgeroepen tot winnaar en werd het Antwerps handje op 15 december 1934 officieel aan het publiek gepresenteerd. Wat later kwam ook een bijpassende koekendoos op de markt.
Het koekje in de vorm van een handje verwijst naar de legende van reus Antigoon, die van schippers op de Schelde een zwaar tolgeld eiste. Wie niet kon of niet wilde betalen, werd de hand afgehakt. Een genaamde Brabo verzette zich daartegen, hakte een hand van de reus af en gooide die in het voorbij stromende water: “hand-werpen”.
Toen op 10 mei 1940 de Tweede Wereldoorlog uitbrak, maakte Jos Hakker zich aanvankelijk geen grote zorgen. Hij liet zichzelf en zijn familie eind 1940 inschrijven in het Jodenregister. Ook toen later het dragen van de Jodenster verplicht werd, bleef hij relatief rustig. Toen hij in de nacht van 15 op 16 augustus 1942 getuige was van een grote razzia, werd het hem echter duidelijk dat het gevaar voor hem en andere Joden steeds groter werd. Zijn echtgenote, die al enkele jaren ernstig ziek was, overleed op 29 oktober 1942. Hakker besliste vervolgens om naar het neutrale Zwitserland te vluchten, waar zijn zoon en diens verloofde sinds kort verbleven. Zijn contactpersonen of passeurs bleken evenwel collaborateurs te zijn, die hem verraadden. Na twee weken opsluiting in de gevangenis van de Begijnenstraat in Antwerpen werd hij op 13 november 1942 naar de Dossinkazerne in Mechelen gevoerd.
Op 15 januari 1943 vertrok vandaaruit een treintransport met 1.623 personen, onder wie Hakker, naar concentratiekamp Auschwitz-Birkenau bij Krakau (Polen). Ter hoogte van Boutersem, tussen Leuven en Tienen, slaagde Hakker er samen met enkele tientallen anderen in om te ontsnappen. Tot het einde van de oorlog verbleef hij clandestien in Wallonië, waar hij zich aansloot bij het verzet. Onder verschillende codenamen schreef hij in het Luikse sluikblad Le Coq Victorieux, onder andere over zijn verblijf in de Dossinkazerne. Op basis daarvan publiceerde hij in september 1944 zowel in het Nederlands, het Frans als het Engels De Geheimzinnige Kazerne Dossin. Deportatiekamp der Joden. In 1945 volgde De heldenstrijd der maquis, een verslag over zijn engagement in het verzet.
Eind 1944 keerde Jos Hakker terug naar Antwerpen. Op 17 september 1945 startte hij samen met zijn zoon de banketbakkerij in de Provinciestraat, waarvan de hele inboedel verdwenen was, weer op. Hij overleed in 1967 en drie jaar later sloot de zaak.
Zes leden van de Antwerpse afdeling van de Koninklijke Vereniging van Meester-banketbakkers van België beslisten in augustus 1956 om het Antwerps handje te beschermen en opnieuw te lanceren. Ze brevetteerden het recept van bloem, suiker, boter, eieren en amandelen, evenals de vorm, de benaming en de verpakking. Van dan af mochten alleen Antwerpse bakkers die een licentie betaalden en aan strikte voorwaarden voldeden het koekje maken en/of verkopen. Tijdens de volgende decennia werd de vorm van het handje strakker en smaller, en werden de amandelschilfers beperkt tot de pols. Ook de koekjesdozen ondergingen enkele metamorfoses.
In 1936 kwamen ook Antwerpse handjes in chocolade op de markt. In 1968 werden voor het eerst met praliné gevulde handjes geproduceerd en later kwamen er ook met een vulling van marsepein of doordrenkt met elixir d’Anvers. In mei 2006 werd het Antwerpse handje erkend als streekproduct.
Op 3 oktober 2018 werd in het Museum Kazerne Dossin in Mechelen een vitrine ingehuldigd over Jos Hakker en de Antwerpse handjes. Datzelfde jaar werd in het tijdschrift Volkskunde een bijdrage gepubliceerd met als titel Pleidooi voor meerstemmigheid. Antwerpse Handjes en Jodenvervolging. In 2019, 75 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog in België, bracht de stad Antwerpen een speciale ‘bevrijdingseditie’ uit van de Antwerpse handjes. Binnenin de koekendoos stond in vier talen het levensverhaal van Jos Hakker te lezen.
In 2020 werd op initiatief van de organisatie Antwerpen Koekenstad in samenspraak met de familie een herdenkingsplaat aangebracht op de gevel van de voormalige bakkerij Hakker (Provinciestraat 179). De tekst ervan luidt: “Dit huis was van 1912 tot 1970 de bakkerij van Jos Hakker (1887-1967) – Uitvinder van het Antwerps Handje – Verzetsstrijder WOII.” In 2023 werd in het voetpad een zogeheten struikelsteen geplaatst ter hoogte van de vroegere bakkerij, met daarop deze tekst: “Hier woonde Joseph Jonas Hakker – geboren 1887 – verzetsstrijder “Front Wallon – A.L.C.” – gearresteerd 30-10-1942 – gedeporteerd 15-01-1943 uit Kazerne Dossin – ontsnapt Boutersem – ondergedoken Luik – bevrijd.”
De tentoonstelling over Jos Hakker en de Antwerpse handjes in het ADVN – een combinatie van “zoetigheid en pijn” – werd gerealiseerd in samenwerking met het Museum aan de Stroom/MAS (Antwerpen) en het Museum Kazerne Dossin (Mechelen).
Nico Van Campenhout
Deze bijdrage kwam tot stand op basis van een tekst van historica Sophie Gyselinck, hoofd publiekswerking van het ADVN – archief voor nationale bewegingen (Antwerpen).
In samenwerking met collega historici van de VUB, UGent en KU Leuven, organiseert het Departement Geschiedenis van de UAntwerpen op vrijdag 9 februari 2024, het Groot Geschiedenisdebat.
Tijdens het Groot Geschiedenisdebat zullen academische historici over belangrijke maatschappelijke thema’s in dialoog gaan met zowel collega-academici als met mensen die andere maatschappelijke sectoren vertegenwoordigen.
Hier vind je het programma en kun je gratis inschrijven.
Enkele maanden geleden ging de VHL op uitstap naar Brugge. Daar leidde alumnus Noël Geirnaert ons rond in de Brugse Sint-Jakobskerk.
Ondertussen is één van de belangrijkste schilderijen uit deze kerk genomineerd voor de Erfgoed-challenge van het KIK (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium). Het gaat om het schilderij ‘De Legende van de Heiligen Cosmas en Damianus’ uit 1523 van de Brugse schilder Lancelot Blondeel. Als het werk bekroond wordt zal het KIK de restauratie ervan patroneren, d.w.z. alles in het werk stellen om de restauratie tot een goed einde te brengen. Meer informatie is te vinden op www.kikirpa.be/nl/erfgoed-challenge.
Noël doet een warme oproep aan de leden van VHL om voor het schilderij van Lancelot Blondeel te stemmen? Stemmen kan hier, nog tot 18 februari!
De lancering van de Canon van Vlaanderen heeft dit jaar stof doen opwaaien in de historische gemeenschap en de samenleving. Debatten focusten (logischerwijs) op de rol die de canon zou kunnen/moeten spelen in Vlaanderen, en wat de canon als instrument betekent voor de Vlaamse identiteitsvorming.
De NISE Lezing van 2023 zal het (Vlaamse) zicht openbreken, en de Canon in een vergelijkend perspectief plaatsen door een rondetafelgesprek te organiseren met experts en kenners van andere voorbeelden. Prof. dr. Frits van Oostrom, voorzitter van de eerste Nederlandse Canoncommissie, zal de Nederlandse casus verder uitleggen. De Nederlandse canon werd immers tijdens de debatten al meermaals aangehaald als leidraad voor de ontwikkeling van de Vlaamse variant en een verdere vergelijking kan de gelijkenissen en verschillen duidelijk blootleggen.
Daarenboven zal er tijdens de avond ook aandacht gaan naar een casus die minder bekend is: in Denemarken werd er aan het begin van het millennium ook een canon ontwikkeld. Prof. dr. Susan Legêne zal tijdens de avond meer uitleg en context verschaffen over deze (vergeten) canon die mogelijks andere inzichten kan verschaffen. Ten slotte zal Canonvoorzitter Emmanuel Gerard de casus van de Vlaamse canon voorstellen.
De NISE Lezing vindt dit jaar plaats op vrijdag 10 november in de Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience.
Praktisch
Vrijdag 10 november 2023 om 18 uur
Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, ingang Hendrik Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen
Gratis
Reserveer uw ticket
Deze aankondiging werd overgenomen van de website van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Op 5 september maakte de Vlaamse PhD Cup zijn selectie voor 2023 bekend: zestien doctors werden genomineerd, onder wie alumna Jolien Gijbels. Proficiat!
Jolien is research fellow van de onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750 van de KU Leuven. Haar onderzoeksdomein is medische geschiedenis. Ze werkt op dit moment als Fulbright en BAEF gastonderzoeker aan het Department of the History of Medicine van de Johns Hopkins University, in de Verenigde Staten.
In haar doctoraat onderzocht ze de omgang van katholieke en liberale dokters met moeilijke bevallingen in 19e-eeuws België.
De PhD Cup wil doctors aansporen om hun onderzoek met de wereld te delen. De geselecteerde deelnemers worden voorbereid op “de ultieme uitdaging”: de kern van hun onderzoek uit de doeken doen in een presentatie van 3 minuten.
Lees een kort interview met Jolien en de andere kandidaten op de website van de Vlaamse PhD Cup.
Tijdens het jaarcongres van de Vlaams-Nederlandse Vereniging voor Nieuwe Geschiedenis op 27 oktober 2023, in Amsterdam, vindt de presentatie plaats van het nieuwe boek van Prof. em. Hugo de Schepper (°1934):
‘A latere principis u de su theniente general’. De regeringsraden naast landsheren en landvoogden in de Habsburgse Nederlanden. Leden, instellingen en algemene politiek, 1577/1580-1609 (Brussel/Leuven, 2023).
Het gaat om een bewerking van diens Leuvense doctoraat, dat nu uiteindelijk wordt uitgebracht door de Koninklijke Vlaams Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België.
Deze boekpresentatie is gratis toegankelijk. Om het hele congres, met het thema ‘vroegmoderne dieren in de Nederlanden’, te volgen, wordt een bijdrage van €25 gevraagd (€15,– voor studenten). Dat is inclusief lunch en borrel.
Inschrijven voor de boekpresentatie en/of het volledige congres kan tot en met vrijdag 20 oktober via het registratieformulier op de website van de VNVNG.
Sinds maandag 11 september is het boek Van Frontbeweging naar Frontpartij. De beginjaren van het politieke Vlaams-nationalisme (1915-1923) van Romain Vanlandschoot te koop. Deze historische monografie is een uitgave van Peristyle, dat instaat voor de publicaties van het ADVN – archief voor nationale bewegingen (Antwerpen). In het vooruitzicht van haar veertigste verjaardag in maart 2024 gaat deze erfgoedinstelling met die publicatie op zoek naar de historische wortels van de politieke beweging van waaruit zij destijds werd opgericht.
Het politieke Vlaams-nationalisme in het algemeen en de vorming van een zelfstandige Vlaams-nationalistische partij in het bijzonder zijn producten van de Eerste Wereldoorlog. Zowel in het bezette België (met het activisme) als aan het IJzerfront (met de Frontbeweging), kwam de Vlaamse beweging tussen 1914-1918 terecht in een versnelde transitie.
Hoewel Frans Van Cauwelaert, de leider van het katholieke flamingantisme, na de wapenstilstand probeerde om dat door overleg te verhinderen, werd vanuit de Frontbeweging een zelfstandige politieke organisatie opgericht, het Vlaamsche Front of de Frontpartij, die in november 1919 lijsten indiende bij de eerste naoorlogse parlementsverkiezingen en vijf verkozenen naar de Kamer stuurde. Na enige aarzeling nam deze politieke formatie in de vroege jaren ’20 de anti-Belgische erfenis over van het activisme, dat in de Grote Oorlog had gecollaboreerd met de Duitse bezetter. Hoewel nog niet direct duidelijk was wat dat precies zou inhouden, was (het streven naar) Vlaamse autonomie haar centrale programmapunt.
Ondertussen had de Frontpartij van bij de oprichting af te rekenen met interne spanningen tussen gelovigen en vrijzinnigen, radicalen en gematigden en plattelands- en stedelijke afdelingen. Tegelijk werd het Vlaamsche Front van bij de aanvang ondermijnd door een groep rond twee complotterende voormalige activisten, de katholieke priester Robrecht De Smet en de vrijzinnige leraar Josué De Decker, die in 1922 het radicaal anti-Belgische weekblad Vlaanderen oprichtten. Onder deze druk implodeerde het Vlaamsche Front en versplinterde het vanaf het midden van de jaren ’20 in allerlei regionale, meestal katholieke Vlaams-nationalistische partijtjes. Alleen in Antwerpen, met heel wat vrijzinnige militanten, hield het oorspronkelijke project van de Frontpartij stand tot in de jaren ’30. Zowat alle struikelstenen van toen, zullen ook de latere Vlaams-nationalistische bewegingen en partijen parten spelen. Daardoor heeft dit boek, behalve historische, ook actuele relevantie.
Historicus Romain Vanlandschoot – biograaf van onder meer Cyriel Verschaeve, Albrecht Rodenbach en Hugo Verriest – reconstrueert deze geschiedenis aan de hand van archiefbronnen, eigentijdse kranten en tijdschriften, en de bestaande wetenschappelijke literatuur. De haarfijne beschrijving en contextualisering van de conflicterende tendensen, de regionale specificiteiten en de persoonlijke tegenstellingen binnen de eerste Vlaams-nationalistische partijformatie maken van Van Frontbeweging naar Frontpartij als het ware een kroniek van een aangekondigde breuk. De auteur portretteert ook de hoofdrolspelers die tijdens en na de Eerste Wereldoorlog het politiek Vlaams-nationalisme vormgaven, zoals Cyriel Verschaeve, Hendrik Borginon, Adiel Debeuckelaere en Joris Van Severen. Het boek bevat tal van nooit eerder gepubliceerde illustraties.
Romain Vanlandschoot, Van Frontbeweging naar Frontpartij. De beginjaren van het politieke Vlaams-nationalisme (1915-1923), Peristyle, Antwerpen, 2023, 330 p., 29,95 euro, ISBN 9789464367539 (info@advn.be).
Nico Van Campenhout
Ben jij in 2022 afgestudeerd als master in de geschiedenis aan de KU Leuven? Of zwaai je af in februari 2023? Goed nieuws! VHL lanceert een scriptieprijs.
Behaalde je eindverhandeling een minimale score van 15/20 en wil je meedingen? Stuur dan vóór 1 april 2023 een abstract naar redactie@vhl-alumni.be. We loven een fijne prijs van 125 euro uit en zetten de winnaar op gepaste wijze in de bloemetjes!
